Fossil material from 12 caves situated in the Kraków-Częstochowa Upland (southern Poland) was studied. In 17 samples of osteological material, 8,275 individuals (Minimal Number of Individuals, MNI = 4,571) of 12 bat species were identified. Thirteen separate thanatocoenoses were found (R × C test) from which bone material was dated using the 14C AMS method; 13 dates from 6,725 to 820 14C yr BP (yr BP) were obtained. Correspondence analysis for thanatocoenoses from the Atlantic and Subboreal periods distinguished two bat species groups and two thanatocoenosis groups: 1) pontic-mediterranean species with a higher frequency during the Atlantic period, e.g., Rhinolophus hipposideros which reoccurs more abundantly at the end of the Subboreal period and Myotis emarginatus, which is absent in earlier sediments with the exception of one episode; 2) Myotis daubentonii, Plecotus auritus, and Myotis dasycneme which increase in frequency during humid and cool periods (5,500–1,200 and 3,000–2,700 yr BP); 3) thanatocoenoses from the Holocene climatic optimum (6,000–5,500 yr BP) characterized by a dominance of Myotis nattereri; a decrease in its frequency occurred during the cooler end of the Atlantic period; 4) thanatocoenoses from the Subboreal period (4,100–3,500 yr BP) characterized by a dominance of Myotis bechsteinii. The maximum frequency of M. bechsteinii correlates with an increasing share of Fagus and Carpinus in forest ecosystems, while its decrease was probably caused by disease and was independent of human activity. Myotis myotis was found in assemblages from the Atlantic period, while the remains of a nursery colony in Nietoperzowa Cave (820 ± 25 yr BP) indicate that reproduction of this species occurred to the north of the Carpathians before the appearance of houses with attics. The presence of mass concentrations of Pipistrellus pipistrellus (s.l.) in caves was confirmed for the Subatlantic period (2,325 ± 30 yr BP), which shows its independence from both thermal balance and human influence on contemporary ecosystems. The low frequency of Barbastella barbastellus in thanatocoenoses prevents reconstructions. Reconstructions for the Atlantic and Subboreal periods show that the composition of the bat fauna depends on changes in climate and vegetation, while human activity seems to have marginal impact. A comparison of paleozoological and radiocarbon datings revealed large differences in age estimation of the thanatocoenoses.
LITERATURE CITED
S. W. Alexandrowicz
,
A. Nadachowski
,
J. Rydlewski
,
P. Valde-Novak
, and
B. W. Wołoszyn
.
1985. Subfossil fauna from a cave in the Sobczański Gully (Pieniny Mts., Poland). Folia Quaternaria, 56: 57–78. Google Scholar
M. J. Alfano
,
E. Barron
,
D. Pollard
,
B. Huntley
, and
J. R. M. Allen
.
2003. Comparison of climate model results with European vegetation and permafrost during oxygen isotope stage three. Quaternary Research, 59: 97–107. Google Scholar
H. J. Baagøe
2001.
Myotis bechsteinii (Kuhl, 1818) — Bechsteinfledermaus. Pp. 443–471,
in
Handbuch der Säugetiere Europas. 4/I (F. Krapp, ed.).AULA-Verlag GmbH, Wiebeisheim, v + 603 pp. [in German]. Google Scholar
E. Bagrowska-Urbańczyk
, and
Z. Urbańczyk
.
1983. Structure and dynamics of a winter colony of bats. Acta Theriologica, 28: 183–196. Google Scholar
R. Bernard
1995. Zimowy spis nietoperzy w Poznaniu w 1994 roku. Przegląd Przyrodniczy. 6: 87–90. Google Scholar
Z. Bocheński
,
M. Młynarski
,
A. Nadachowski
,
E. Stworzewicz
, and
B. W. Wołoszyn
.
1983. Górnoholoceńska fauna z Jaskini Dużej Sowy (doniesienie wstępne). Przegląd Zoologiczny, 27: 437–156. [in Polish]. Google Scholar
W. Bogdanowicz
1994. Myotis daubentonii (Kuhl, 1817). Mammalian Species, 475: 1–9. Google Scholar
P. Bosák
, and
I. Horáček
.
1982. Kvartérní sedimenty Jeskyne Niedźwiedzia v Kletne (Polsko). Československy Kras, Brno, 33: 79–89. Google Scholar
A. Dagnan-Ginter
,
J. Godawa
,
B. Drobniewicz
,
B. Miękinia
,
K. Sobczyk
, and
E. Stworzewicz
.
1992. Excavations in the Duża Cave at Mączna Skała near Cracow (Southern Poland). Folia Quaternaria, 63: 3–25. Google Scholar
R. Dobrowolski
,
T. Durakiewicz
, and
A. Pazdur
.
2002. Calcareous tufas in the soligenous mires of eastern Poland as an indicator of the Holocene climatic changes. Acta Geologica Polonica, 52: 63–73. Google Scholar
M. B. Fenton
, and
W. Bogdanowicz
.
2002. Relationships between external morphology and foraging behaviour: bats in the genus Myotis. Canadian Journal of Zoology, 80: 1004–1013. Google Scholar
J. Gaisler
1970. Remarks on the thermopreferendum of Palearctic bats in their natural habitats. Bijdragen tot de Dierkunde, 40: 33–36. Google Scholar
A. Gas
, and
T. Postawa
.
2001. Bat fauna of the Studnisko Cave. Studia Chiropterologica, 2: 3–16. Google Scholar
N. L. Gilinsky
, and
J. B. Bennington
.
1994. Estimating numbers of whole individuals from collections of body parts: a taphonomic limitation of the paleontological record. Paleobiology, 20: 245–258. Google Scholar
K. Godłowski
1995. Okres lateński i rzymski. Pp. 113–136,
in
Pradzieje i średniowiecze. Natura i kultura w krajobrazie Jury. Zarząd Zespo%lstrok;u Jurajskich Parków Krajobrazowych, Kraków, 1–236 pp. [in Polish with English summary]. Google Scholar
T. Goslar
, and
J. Czerniak
.
2000. Sample preparation in the Gliwice Radiocarbon Laboratory for AMS 14C dating of sediments. Geochronometria, 18: 1–8. Google Scholar
Z. Gólski
1992. Zimowisko nietoperzy w Świeciu. Lubuski Przegląd Przyrodniczy, 3: 29–30. Google Scholar
R. Güttinger
,
A. Zahn
,
F. Krapp
, and
W. Schober
.
2001.
Myotis myotis (Borkhausen, 1797) — Grosses Mausohr, Grossmausohr. Pp. 123–207,
in
Handbuch der Säugetiere Europas. 4/I (
F. Krapp
, ed),
AULA-Verlag GmbH, Wiebeisheim, v + 603 pp. [in German]. Google Scholar
Z. Hajduk
, and
A. Ogorzałek
.
1968. Wstępne informacje o nowo odkrytej jaskini w Sudetach. Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Opole, 8 pp. [in Polish]. Google Scholar
W. Harmata
1969. The thermopreferendum of some species of bats (Chiroptera). Acta Theriologica 14, 5: 49–62. Google Scholar
W. Harmata
1973. Nietoperze (Chiroptera) Ziemi Chrzanowskiej. Część I: Nietoperze jaskiń i zabudowań. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, II: 105–127. [in Polish].
Google Scholar
I. Horáček
1976. Přehled kvatérnich netopýrù (Chiroptera) Československa. Lynx (N.S.), 18: 35–58. [in Czech, with English summary]. Google Scholar
I. Horáček
1984. Remarks on the causality of population decline in European bats. Myotis, 21–22: 138–147. Google Scholar
I. Horáček
1995. K formováni středoevropské netopýři fauny. Nietopíere, 1: 93–98. [in Czech, with English summary]. Google Scholar
I. Horáček
, and
V. Hanák
1989. Distributional status of Myotis dasycneme.
Pp: 565–590,
in
European bat research 1987 (
I. Horáček
,
V. Hanák
, and
J. Gaisler
, eds.).
Charles University Press, Praha, 718 pp. Google Scholar
G. Jones
, and
E. Barrat
.
1999.
Vespertilio pipistrellus Schreber, 1774 and V. pygmaeus Leach, 1825 (currently Pipistrellus pipistrellus i P. pygmaeus: Mammalia, Chiroptera): proposed designation of neotypes. Bulletin of Zoological Nomenclature, 56: 182–186. Google Scholar
J. Kondracki
2001. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa, 441 pp. [in Polish]. Google Scholar
L. Kordos
1982. Evolution of the Holocene Vertebrate Fauna in the Carpathian Basin. Zeitschrift für geologische Wissenschaften, 10/7: 963–970. Google Scholar
K. Kowalski
1951. Jaskinie Polski. Tom I. Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa, 466 pp. [in Polish]. Google Scholar
K. Kowalski
,
1953. Materiały do rozmieszczenia i ekologii nietoperzy jaskiniowych w Polsce. Fragmenta Faunistica Musei Zoologici, 21: 541–567. Google Scholar
K. Kowalski
1954. Jaskinie Polski. Tom III. Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa, 1–192 pp. [in Polish]. Google Scholar
K. Kowalski
1972. Fossil fauna. In Studies on Raj Cave near Kielce (Poland) and its deposits. Folia Quaternaria, 41: 45–59. Google Scholar
K. Kowalski
,
M. Młynarski
,
A. Wiktor
, and
B. W. Wołoszyn
.
1963. Postglacjalna fauna z Józefowa, pow. Biłgoraj. Folia Quaternaria, 14: 1–26. Google Scholar
J. Kruk
,
S. Milisauskas
,
S. W. Alexandrowicz
, and
Z. Śnieszko
.
1996. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego Wyżyn Lessowych. Studium archeologiczne i paleogeograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków: 1–140. [in Polish, with English summary]. Google Scholar
A. Krzanowski
1960. Investigations of flights of Polish bats, mainly Myotis myotis (Borkhausen, 1797). Acta Theriologica, 4: 175–184. Google Scholar
H. Maruszczak
1999. Zmiany środowiska w okresie historycznym. Pp. 180–188,
in
Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze (
L. Starkel
, ed.).
PWN, Warszawa, 669 pp. [in Polish]. Google Scholar
Š. Matis
2000. Súčasný stav poznatkov o netopieroch Drienovskej jaskyne (Slovenský kras). Vespertilio 4: 117–126. [in Slovak with English summary]. Google Scholar
A. Nadachowski
,
T. Madeyska
,
E. Rook
,
B. Rzebik-Kowalska
,
E. Stworzewicz
,
Z. Szyndlar
,
T. Tomek
,
M. Wolsan
, and
B.W. Wołoszyn
.
1989. Holocene snail and vertebrate fauna from Nad Mosurem Starym Duża Cave (Grodzisko near Cracow): palaeoclimatic and palaeoenvironmental reconstructions. Acta Zoologica Cracoviensia, 32: 495–520. Google Scholar
A. Nadachowski
,
M. Wolsan
, and
J. Godawa
.
1991. New localities of Late Cenozoic faunas from Przymiłowice in the Cracow-Wieluń Upland, Poland. Acta Zoologica Cracoviensia, 34: 425–135. Google Scholar
Z. Nagy
, and
L. Szanto
.
2003. The occurrence of hibernating Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) in caves of The Carpathian Basin. Acta Chiropterologica, 5: 161–162. Google Scholar
W. Niewiarowski
1978. Fluctuations of the water-level in the Goplo Lake and their reason. Polskie Archiwum Hydrobiologii, 25: 301–306. Google Scholar
J. Obuch
1994. Types of the assemblages (Chiroptera) recorded in Slovakia. Folia Zoologica, 43: 393–410. Google Scholar
J. Obuch
1995. Nové poznatky o výskyte nietopierov v jaskynných tanatocenozach. Nietopiere, 1: 29–38. [in Slovak with English abstract]. Google Scholar
K. Ochman
2003. Postglacjalna chiropterofauna z Jaskini Zbójeckiej w Łagowie (Góry Świątokrzyskie). Pp. 51–52,
in
Materiały 37. Sympozjum Speleologicznego, Wojcieszów 24–26.10. 2003. [in Polish]. Google Scholar
K. Ochman
, and
B. W. Wołoszyn
.
2000. Analiza holoceńskiej fauny nietoperzy (Chiroptera) z Jaskini Pod Sokolą Górą. Studia Chiropterologica, 1: 57–72. [in Polish, with English summary]. Google Scholar
K. Ochman
, and
B. W. Wołoszyn
.
2003. Bats (Chiroptera). Pp. 118–125,
in
Obłazowa Cave. Human activity, stratigraphy and palaeoenvironment (
P. Valde-Nowak
,
A. Nadachowski
, and
T. Madeyska
, eds.).
Institute of Archaeology and Ethnology PAN, Kraków, 176 pp. Google Scholar
R. Pandurska
1998. Reproductive behaviour and conservation status of nursery colonies of Myotis myotis (Borkhausen, 1797) in Bulgaria. Myotis, 36: 143–150. Google Scholar
J. Pawłowski
1999. Przemiany fauny od pleniglacjalu do czasów współczesnych. Pp 159–175,
in
Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze (
L. Starkel
, ed.).
PWN, Warszawa, 669 pp. [in Polish]. Google Scholar
A. Pazdur
,
M. F. Pazdur
,
L. Starkel
, and
J. Szulc
.
1988. Stable isotopes of the Holocene calcareous tufa in Southern Poland as paleoclimatic indicators. Quaternary Research, 30: 177–189. Google Scholar
K. Piksa
, and
B. W. Wołoszyn
.
2001. Postglacial bat remains from the Polish Tatra Caves. Lynx (N.S.), 32: 301–311. Google Scholar
Š. Pčola
1997. Nález zimoviska Pipistrellus pipistrellus v Bukovských vrchoch (Východne Karpaty). Vespertilio, 2: 139–140. [in Czech with English summary]. Google Scholar
T. Postawa
2003. Holoceńskie szczątki nietoperzy z fliszowej Jaskini Dolnej W Nasicznem w Bieszczadach. Studia Chiropterologica, 3–1: 69–70. Google Scholar
T. Postawa
, and
J. Zygmunt
.
2000. Zmiany liczebności nietoperzy (Chiroptera) w Jaskiniach Wyżyny Częstochowskiej w latach 1975–1999. Studia Chiropterologica, 1: 83–114. [in Polish, with English summary]. Google Scholar
P. Racey
1974. The temperature of a pipistrelle hibernaculum. Journal of Zoology (London), 173: 260–262. Google Scholar
M. Ralska-Jasiewiczowa
1999. Ewolucja szaty roślinnej. Pp. 105–127,
in
Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze (
L. Starkel
, ed.).
PWN, Warszawa, 669 pp. [in Polish]. Google Scholar
M. Ralska-Jasiewiczowa
, and
L. Starkel
.
1988. Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Quaternaria, 57: 91–127. Google Scholar
M. Ralska-Jasiewiczowa
, and
L. Starkel
.
1999. Zmiany klimatu i stosunków wodnych w holocenie. Pp. 175–180,
in
Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze (
L. Starkel
, ed.).
PWN, Warszawa, 669 pp. [in Polish]. Google Scholar
M. Ralska-Jasiewiczowa
,
T. Goslar
,
T. Madeyska
, and
L. Starkel
.
1998. Lake Gościąż, Central Poland. A monographic study. Part I. Szafer Institute of Botany PAN, Kraków, 340 pp. Google Scholar
M. Ralska-Jasiewiczowa
,
D. Nalepka
, and
T. Goslar
.
2003. Some problems of the transformation at the transition to the oligocratic/Homo sapiens phase of the Holocene interglacial in northern lowlands of central Europe. Vegetation History and Archeobotany, 12: 233–247. Google Scholar
M. Ruedi
, and
V. Castella
.
2003. Genetic consequences of the ice ages on nurseries of the bat Myotis myotis: mitochondrial and nuclear survey. Molecular Ecology, 12: 1527–1540. Google Scholar
J. Rydell
, and
W. Bogdanowicz
.
1997. Barbastella barbastellus. Mammalian Species 557: 1–8. Google Scholar
W. Schober
, and
E. Grimmberger
.
1997. The bats of Europe and North America. T.F.H. Publications, Inc., Neptune City, 239 pp. Google Scholar
A. W. Skalski
, and
Z. Wójcik
.
1968. Jaskinie rezerwatu Sokole Góry w okolicy Częstochowy. Ochrona Przyrody, 33: 237–279. [in Polish]. Google Scholar
R. R. Sokal
, and
F. J. Rohlf
.
1989. Biometry, 2nd ed. Freeman, San Francisco, 859 pp. Google Scholar
L. Starkel
1999. Paleografia holocenu. Pp. 103–105
in
Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa, 669 pp. [in Polish]. Google Scholar
S. M. Swift
, and
P. A. Racey
.
1983. Bats Resource partitioning in two species of vespertilionid bats (Chiroptera) occupying the same roost. Journal of Zoology (London), 200: 249–259. Google Scholar
M. Szelerewicz
, and
A. Górny
.
1986. Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Wydawnictwo PTTK “Kraj”, Warszawa, 200 pp. [in Polish]. Google Scholar
W. Taczanowski
1854. Wiadomości o ptakach i nietoperzach znajdujących się w Dolinie Ojcowskiej. Biblioteka Warszawska, Warszawa, 3: 145–152. [in Polish]. Google Scholar
M. Uhrin
1995. The finding of a mass winter colony of Barbastella barbastellus and Pipistrellus pipistrellus (Chiroptera, Vespertilionidae) in Slovakia. Myotis, 32–33: 131–133. Google Scholar
Z. Urbańczyk
1989. Changes in the population size of bats in the “Nietoperek” Bat Reserve in 1975–1987. Pp. 507–510,
in
European bat research 1987 (
V. Hanák
,
I. Horáček
, and
J. Gaisler
, eds.).
Charles University Press, Praha, 718 pp. Google Scholar
Z. Urbańczyk
1991. Rezerwat Nietoperek. Przyroda Ziemi Lubuskiej. Lubuski Klub Przyrodników, Świebodzin, 1–24 pp. [in Polish]. Google Scholar
H. Vierhaus
1981. Zum Vorkommen parodontaler Erkrankungen bei mitteleuropäischen Fledermäusen. Myotis, 18–19: 190–196. [in German with English summary]. Google Scholar
[
S. A. Waga
]
1855. Sprawozdanie z podróży naturalistów do Ojcowa. Biblioteka Warszawska, Warszawa, II: 3–123. [in Polish]. Google Scholar
B. Wojtowicz
, and
M. Duszczyk
.
2001. Największe zimowisko karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus w Polsce. Nietoperze, 2: 142–143. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
1970. Holoceńska fauna nietoperzy (Chiroptera) z jaskiń tatrzariskich. Folia Quaternaria, 35: 1–52. [in Polish]. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
1976a. Bemerkungen zur Populationsentwicklung der Kleinen Hufeisennase, Rhinolophus hipposideros (Bechstein, 1800) in Polen. Myotis, 14: 37–52. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
1976b. Postglacjalna fauna nietoperzy (Chiroptera) z osadów jaskiniowych Gór Świętokrzyskich. Pp. 32,
in
Materiały do II Naukowej Konferencji Paleontologów poświęconej badaniom paleontologicznym regionu świętokrzyskiego w ostatnim trzydziestoleciu, Kielce, 14–16 września, 1976. [in Polish]. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
[1987] 1988. Pliocene and Pleistocene bats of Poland. Acta Palaeontologica Polonica, 32: 207–325. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
1989. Nietoperze Chiroptera.
Folia Quaternaria, 59–60: 129–141. [in Polish with English summary]. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
1995. Badania późnoplejstoceńskich i holoceńskich szczątków nietoperzy z jaskiń w Pieninach w aspekcie tafonomii i paleoekologii. Pieniny Przyroda Człowiek, 4: 31–41. [in Polish with English summary]. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
1996. Ocena stanu populacji nietoperzy w Polsce na podstawie wyników zimowych spisów (DSN) przeprowadzonych w latach 1988–1992. Pp. 181–208,
in
Aktualne problemy ochrony nietoperzy w Polsce. Materiały z IX Ogólnopolskiej Konferencji Chiropterologicznej, Kraków 25–26 listopada 1995 (
B. W. Wołoszyn
, ed.).
Centrum Informacji Chiropterologicznej ISEZ PAN, Kraków, 248 pp. [in Polish]. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
2001a. Podkowiec mały. Pp. 46–18,
in
Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce (
Z. Głowaciński
, ed.).
Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 449 pp. [in Polish]. Google Scholar
B. W. Wołoszyn
2001b. Nocek orzęsiony. Pp. 53–54,
in
Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce (
Z. GŁOwaciŃSki
, ed.).
Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 449 pp. [in Polish]. Google Scholar
A. Zahn
1999. Reproductive succes, colony size and roost temperature in attic-dwelling bat Myotis myotis. Journal of Zoology (London), 247: 275–280. Google Scholar
A. Zahn
, and
B. Henatsch
.
1998. Does Myotis emarginatus prefer cooler nursery roosts than Myotis myotis? Zeitschrift für Saügetierkunde, 63: 26–31. [in German, with English summary]. Google Scholar
